‘Knowledge design’: de toekomstige bibliothecaris als architect van kennis en ruimte
Het is een goede gewoonte: op het tweejaarlijks congres van VVBAD spreekt een keynote de BAD-sector met inspirerende woorden toe. De keuze om Jeffrey T. Schnapp naar het podium van Informatie aan Zee 2017 te brengen, kwam er naar aanleiding van zijn uitgave The library beyond the book. Ook al werkt hij niet in een bibliotheek, in zijn leven en denken staat informatie centraal. Hij omschrijft zichzelf dan ook in twee woorden als knowledge designer. Wat volgt is een gesprek over de toekomst van bibliotheken, over hoe die zichzelf kunnen heruitvinden op het snijvlak van analoge boeken, digitale media en innovatief design.
Jeffrey T. Schnapp is geobsedeerd door bibliotheken, zo zegt hij zelf. Wanneer we met hem skypen voor zijn komst naar België, wordt die stelling enkel bekrachtigd. In zijn werkruimte is hij omgeven door boeken in welbekende boekenkasten. Hoe innovatief hij zelf ook werkt rond bibliotheken en de architecturale indeling ervan, zo klassiek vind je de ruimte bij hem thuis. Niettemin, wie in discussie wil gaan over de toekomst van bibliotheken, moet bij Jeffrey T. Schnapp zijn. Hij maakt het zijn levensmissie om met de toekomstige generatie bibliotheekmedewerkers en architecten nieuwe concepten uit te denken voor bibliotheken. Experimenteren is voor deze professor een vereiste, en wat hij daaruit leerde, daar wilden wij graag meer over weten.
Jeffrey, je bent cultuurhistoricus aan de universiteit van Harvard, directeur van het experimentele Harvard metaLAB, co-directeur van het Berkman Klein Center for Internet and Society, CEO van Piaggio Fast Forward en je introduceert jezelf als een knowledge designer. Hoe passen al die puzzelstukken voor jou in elkaar?
Mijn uitgangspunt is dat de interessantste problemen niet passen binnen de grenzen van een specifiek domein. Begrijp mij niet verkeerd, ik vind het zeer belangrijk dat mensen een degelijke opleiding volgen, maar die opleiding is voor mij slechts een vertrekpunt van waaruit iemand nieuwe wegen kan inslaan. Zo startte ik bijvoorbeeld als historicus, waarna ik op zoek ging naar nieuwe, interessante problemen om aan te werken: onderzoeksproblemen, sociale kwesties en uitdagingen op het vlak van design. In mijn werk rond bibliotheken kan ik veel van die interesses samenbrengen. Sinds het einde van de jaren ’90 experimenteren bibliotheken met alternatieve manieren om ruimtes in te delen en het wordt vandaag steeds duidelijker dat knowledge space (d.w.z. de manier waarop kennis en ruimte samengaan, red.) een van de belangrijke topics van deze tijd zal worden. Vandaar dat ik veel van mijn activiteiten kan groeperen onder het label knowledge design. Knowledge design onderzoekt de uiteenlopende vormen die kennis kan nemen, en stelt die, vanuit een sterk historisch bewustzijn, voortdurend in vraag. Het is een erg krachtig paradigma dat niet alleen nieuwe theoretische invalshoeken schept, maar dat ook praktische toepassingen heeft. Zo schrijf ik als historicus boeken over oudere vormen van kennis, maar ik vertaal ideeën over kennis ook zelf in innovatieve, tastbare designs. Ik vind als het ware de toekomst uit voor die er is.
Met de opkomst van het internet en andere digitale media, zag het er even naar uit dat de toekomst er een zou zijn zonder materiële, gedrukte media. Zie jij ons als knowledge designer ooit leven in een vrijwel volledig virtuele wereld zonder boeken? Of zal die tastbare dimensie voor jou ook altijd relevant blijven?
Dat zijn belangrijke vragen die in de loop van het voorbije decennium verschillende antwoorden hebben gekregen. Mensen dachten lang in termen van het digitale versus het analoge. Ze stelden daarbij dat bibliotheken overbodig zouden worden en gedrukte media zouden verdwijnen. In werkelijkheid zien de dingen er heel anders uit. We drukken vandaag meer boeken dan ooit. Kranten doen het weliswaar minder goed, en die zullen waarschijnlijk verdwijnen. De kern van de zaak is dat er een grote diversiteit aan gedrukte media bestaat en dat elk van die media een eigen functie kan hebben. Inderdaad, bepaalde vormen van kennis zullen we waarschijnlijk volledig kunnen onderbrengen in de digitale ruimte. Maar we mogen niet vergeten dat kennis in vele gevallen ook belichaamd is — wij mensen zijn immers belichaamde wezens. Vandaar ook dat bedrijven zoals Moleskine het zo goed doen: er is een cognitieve reden waarom we liever fysieke notities nemen dan zaken te noteren in onze smartphone.