In 2014 voerde de VVBAD in opdracht van de Vlaamse overheid een onderzoek uit naar het imago van bibliotheek en archief. De VVBAD werkte hiervoor samen met Memori, een onderzoeks- en expertisecentrum van Thomas More. We presenteren hier de belangrijkste resultaten van het onderzoek. Je kan hier ook het volledige onderzoeksrapport downloaden.

“Bibliotheken en archieven. Iedereen kent ze, of heeft er wel een mening over. En de ‘bibliotheek- en archiefmensen’ op hun beurt menen te weten hoe u, hun (potentiële) bezoeker, over hen denkt. Maar is dat wel zo? Wat denkt en voelt u eigenlijk écht bij het horen van het woord ‘bibliotheek’ of ‘archief’?”

Zo luidde de intro van de online enquête, waarmee we een bij een brede groep van Vlamingen in mei-juni 2014 wilden polsen naar het imago dat zij hebben van ‘de bibliotheek’ of het ‘archief’. Dat gebeurde concreet aan de hand van een reeks adjectieven en stellingen. Zes groepsgesprekken in het najaar vulden de enquête aan. 925 mensen vulden de enquête spontaan in, wat een vrij hoge respons is. In de groepsgesprekken legden we de focus vooral op jongeren, omdat zij nogal eens een vergeten groep zijn in dit soort onderzoeken. Doel van het onderzoek was om de sector een stevige basis te bieden voor beleidsbeslissingen om het imago of de reputatie, en dus ook de aanpak en het aanbod, van bibliotheken en archieven (nog) te verbeteren.

De belangrijkste resultaten? Die zijn bemoedigend, hoewel er op een aantal vlakken nog ruimte voor verbetering is.

Bibliotheken en archieven zijn belangrijk

Belangrijkste conclusie is toch wel dat de overgrote meerderheid van de deelnemers aan het onderzoek de maatschappelijke relevantie van bibliotheken en archieven allerminst in vraag stellen.

Bibliotheken en archieven worden door de respondenten van het onderzoek in een adem genoemd met adjectieven als zinvol, toegankelijk, een plaats voor ontdekking, aantrekkelijk e.d. Men vindt ze zeker niet overbodig. Dat geldt ook voor jongeren – zowel zij die de enquête invulden als degenen die deelnamen aan de focusgroepen.

De rol van een bibliotheek of archief anno 2014 is dus zeker niet uitgespeeld, maar moet uiteraard wel evolueren, en dat gebeurt ook volgens de respondenten: bibliotheken en archieven moeten de vinger aan de pols houden van de digitalisering en daarin een uitmuntend aanbod uitbouwen, dus ook in e-boeken, databanken, enz.

Bovendien valt het nogal mee met het door de sector soms gevreesde ‘saaie’ of ‘grijze’ imago van de bibliotheek of een archief, althans voor deze steekproef. Men vindt bibliotheken eerder ‘aantrekkelijk’ dan ‘saai’.

De bibliotheek is nog geen plek voor jongeren….

Wel is het zo dat jongeren de bib – als we ons even hiertoe beperken –saaier en grijzer vinden dan de oudere leeftijdscategorieën. Dat bleek zowel uit de enquête als uit de groepsgesprekken. Vooral in die laatste kwam duidelijk naar voor dat zij niet het gevoel hebben dat de bib echt een plek voor hen is.

Hoewel dus een grote meerderheid van jongeren de maatschappelijke waarde van de bibliotheek absoluut erkent “bibliotheken zijn belangrijk voor mensen die geen geld hebben om boeken te kopen. Bibliotheken hebben minder drempels dan cultuurcentra en bieden kansen om brede lagen van de bevolking aan te spreken, enz.” is er tegelijk nog werk aan de winkel.

Ze verwachten van bibliotheken inspanningen qua beleving, sfeer, het creëren van het gevoel dat ook zij welkom zijn, teasende initiatieven om nieuwe dingen te ontdekken, leescomfort, personeelsleden die hen niet bekijken als “vervelende jonge snaken die daar maar wat komen rondhangen”, enz. Hoewel ze tegelijkertijd ook zeker al voorbeelden noemden van bibliotheken die wel ‘cool’ zijn…

De bibliotheek en het archief zijn plaatsen voor ontdekking en ontmoeting

Van bibliotheken – en eigenlijk ook van archieven – wordt tegenwoordig wel wat meer verwacht dan enkel het droog uitlenen van lees- of kijkmateriaal. Zoals iemand het verwoordde: “Een plek in de stad van ontmoeting en ontdekking, een plek van levenslang leren en lezen. Een plek vol verhalen. Een plaats om zaken op te zoeken die je al weet en waarover je meer wil weten. Een plek om zaken te ontdekken die je nog niet wist, om mensen te ontmoeten, om met andere mensen te praten over je vondsten en deze aan elkaar aan – of af… - te raden!”

Een heuse aha-erlebnis deed zich hierbij voor: met name een aantal jongeren in de focusgroepen zien in dit uitwisselen van gebruikers- of bezoekerservaringen nog heel wat onderbenutte kansen voor de bib, naar analogie met Facebook, Airbnb, cohousing enz.: het delen en uitwisselen is nl. helemaal hét DNAkenmerk van een bib! Meer nog, de bib was eerst!!

Ze vinden dat de bibliotheek het concept van bookswapping – het uitwisselen van boeken door individuen - moet omarmen! “De bib moet hier het voortouw nemen, ze heeft alle troeven in handen. En zo gaat ze een jonger publiek kunnen bespelen.“De bib is al een hipster, maar beseft het nog te weinig. De bib mag niet overkomen wat hotels wel is overkomen met Airbnb.”

Lokale verschillen

Sommige belevingsbibliotheken als TweeBronnen in Leuven en Muntpunt in Brussel worden vaak als modellen genoemd, maar zijn blijkbaar ook nog lokale bibliotheken waar jongeren “worden buitengekeken” en die niet verder komen dan twee rekken: eentje met fictie en eentje met non-fictie…

Conclusie

De belangrijkste conclusie van dit onderzoek lijkt toch dat – althans voor deze steekproef, en daarbinnen ook voor de jongere respondenten, ook voor de minder frequente bezoekers – het maatschappelijke belang van bibliotheken en archieven buiten kijf staat. Hun rol moet uiteraard evolueren: bibliotheken en archieven moeten de vinger aan de pols houden van de digitalisering en daarin een uitmuntend aanbod uitbouwen, en moeten daarbij blijvend aandacht hebben voor heden én verleden.

Ruimte voor verbetering is er ook, met name in de werking naar jongeren. De bib is nog niet (overal) een plek voor hen.

En bibliotheken en archieven moeten zichzelf blijven heruitvinden als plekken van ontmoeting en ontdekking, zoals iemand het verwoordde: “de bibliotheek als maïzena voor een sterker sociaal weefsel, nu alle kerken leeg zijn…”

En tot slot deze boodschap voor Facebook, Airbnb, volgens enkele jongeren uit het onderzoek: de bibliotheek was eerst…